Osmanlı Devleti zamânında Anadolu’da yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimi ve devlet adamı. İsmi Molla Sâlih bin Celâl er-Rûmî olup, meşhûrkâdılardan Tosyalı Celâl’in oğludur. 1493 (H.899) senesinde Volçitrin’de doğdu. Doğduğu zaman, babası Volçitrinkâdısı idi. 1563 (H.973) senesi Rebîulevvel ayında vefât etti.
CelâlzâdeSâlih Çelebi, medrese tahsîlini tamamladıktan sonra, İstanbul’da İbn-i Kemâl Paşanın derslerine devâm etti. Meşhûrhattât Şeyh Hamdullah’tan hat sanatını öğrendi. Yazısı çok güzeldi. Bir taraftan ders okuyup, bir yandan da hocası İbn-i Kemâl’in bâzı eserlerini temize çekerdi. 1520 senesinde Kânûnî Sultan Süleymân’ın tahta çıkmasından sonra Celâlzâde, İbn-i Kemâl’in yanından ayrılarak, pâdişâhın hocası Hayreddîn Efendiye talebe oldu. Ondan icâzet, diploma aldıktan sonra, Edirne’deki Sirâciyye Medresesine müderris tâyin edildi.
CelâlzâdeSâlih Çelebi, Edirne’de müderris iken, KânûnîSultanSüleymân Hanın Belgrad, Rodos ve Budin seferlerini yazarak, sultana takdîm etti.
1524 senesinde, İstanbul’daki Murâd Paşa Medresesine müderris tâyin edildi. Uzun süre bu medresede müderrislik yaptıktan sonra, Dîvânyolu’ndaki Haldun Ali PaŞa Medresesi müderrisli?ine getirildi. 1536 senesinde Sahn-İ Semânmüderrisli?inetâyin edildi. Burada Sultan SüleymânHanİn emriyle, Fîrûz Şâh hikâyesini kısa zamanda 8 cilt hâlinde Farsçadan Türkçeye çevirdi. Değişik medreselerde görev aldıktan sonra, 1544 senesinde Halep kâdılığına getirildi.
Elli beş gün süren bu vazîfeden sonra, Mısır Beylerbeyi Haldun Dâvûd Paşanın durumunu ve Mısır Evkâfınıtahkîk ve teftiş ile Mısır’a gönderildi. Vazîfesinin bitiminde, tekrar Halep kâdısı olması istendi. Ancak bu görevi kabûl etmedi ve İstanbul’daki Sultan Bâyezîd Medresesi müderrisliğine tâyin edildi. Fakat bu göreve başlamadan, Şam kâdılığına getirildi. Bir sene sonra da Mısır kâdısı oldu. 1550 senesinde emekliye ayrıldı. Emekliye ayrılma sebebini şöyle anlatmaktadır.
“Kâdılık yaptığım müddetçe İslâmiyetin hükümlerinden kıl kadar ayrılmadım. Lâkin o diyarlarda (Mısır, Şam ve Halep) olan haksızlık ve zulüm göklere çıkmıştı. Aramızda çetin mücâdeleler geçti. Buna rağmen ne onlar beni zulme uydurabildi ne ben onları adâlete getirebildim. Âkıbet onlar zulm ile gâlip, ben de adl ile mağlûb oldum. Şaşkınlık ve hayretler içerisinde uzun bir müddet tefekküre, düşünceye daldım. Sonunda cümle hevâ ve hevesleri, arzuları bertaraf edip dünyâ makamlarından el çektim.”
Sâlih Çelebi emekliye ayrıldıktan sonra, Eyyûb Sultan’da birâderi Mustafa Çelebi’nin kona?İnİnyanİnda bir ev alarak, orada yaŞamayabaŞladİ. Ziyâretine gelenlerle ve talebeleriyle sohbet ederek ve ilmî mütâlaalarda bulunarak tatlİ bir ömür sürdü. Eser telif etmeyi de bİrakmadİ. Kânûnî Sultan SüleymânHanİn Şehzâdesi Bâyezîd’in emriyle, CemâleddînMehmedAvfî’nin, BüyükSelçuklu Devletinin vezîriNizâmülmülkadİna Farsça olarak yazdİ?İ Cevâmi’ul-Hikâyât ve Levâmi-ur-Rivâyâtadİndaki, târih ve ahlâka dâir eserini Türkçeye çevirdi. Bu eseri çok be?enen Şehzâde Bâyezîd’in; “Murâdİ ve merâmı ne ise arzetsin!” diye haber göndermesi üzerine, CelâlzâdeSâlih Çelebi, talebeleriyle bir arada bulunmak ve eser telifine devâm etmek arzusu ile Eyyûb Sultan Medresesi müderrisliğine tâyin edilmesini ricâ etti. Ricâsıkabûl edilerek, tekrar müderrisliğe tâyin edildi. Bu görevde üç sene kaldı. Gözlerine perde indiğinden, 1561 senesi Safer ayında affını isteyerek emekliye ayrıldı.
Sâlih Çelebi, yüksek din ilimlerine vâkıf bir zât olup, bilhassa fıkıh ilminde mütehassıs idi. Nesir ve nazım vâdisinde kudretli bir kaleme sâhipti. Ahlâkı, fazîleti, dürüstlüğü ve hakşinaslığı ile kendisini tanıttı ve zamânının âlimleri arasında mevkı sâhibi oldu. Telif ve tercüme sûretiyle çok kıymetli eserler yazdı.
Sâlih Çelebi, elli yaŞİnİgeçti?i hâlde, dînîçalİŞmalarİna mâni olur diye evlenmedi ve hizmetçilerinden birisini evlâdİ gibi büyütüp, yanİndaalİkoydu. Herkes bu çocu?u, onun hakîkîo?lu zannederdi. Daha sonra Mİsİrkâdİlİ?İesnâsİnda, annesi tarafİndan verilen bir câriye ile evlenerek, bundan İshak adİnda bir o?lu oldu. Bu çocu?un on yaŞlarİndavefât etmesi, Celâlzâde’yi çok müteessir etmiŞ ve bu üzüntüsü sebebiyle, manzûm olarak kİsa bir zamanda Leylâ ve Mecnûnhikâyesini kaleme almıştır.
Sâlih Çelebi, yumuşak huylu, temiz kalbli, vefekâr ve birâderi Mustafa Çelebi gibi çok cömert idi. Gerek kâdılığızamânında ve gerek emekli bulunduğu zamanda, fakirlere, akrabâsına ve civârındaki muhtaçlara yedirir, içirir, elbise ve para vermek sûretiyle yardım ederdi. Sanki fakirler babası gibiydi. Her gece sofrasında dostları ve talebelerinden misâfirleri bulunurdu.
Tezkire sâhibi Âşık Çelebi, Sâlih Çelebi’nin muîdi, yardımcısı, Çorlulu Hatmî Çelebi vâsıtasıyleCelâlzâde ile görüşmüş ve yüksek fazîleti hakkında medh ve senâda bulunmuştur. Nitekim bir şiirinde onun hakkında şöyle demektedir:
(O, âlim, fazîlet sâhibi ve fakihlerdendir. Ayrıca, şâir olup güzel ve açık konuşanlardandır.)
Sâlih Çelebi’nin Sâlih ve Salahî mahlasıyla şiirlerini içine alan bir dîvânı vardır. Nesir vâdisindeki kalemi şiirlerinden üstündür. Nesirlerinde daha sâde bir kalem kullanmıştır. Hüsn-i hattı, gençliğinde Amasyalı Şeyh Hamdullah’tan almıştır.
1563 yılında vefât eden Sâlih Çelebi Eyüp Sultan Nişanca’sındabirâderi Mustafa Çelebi’nin yaptırdığı câminin bahçesinde yol kenarında defnedildi.
Kabrinin ayak ucundaki taşında şu şiir vardır:
Dünyâ denen ülkenin durağı geçici imiş. Emir, vezîr ve pâdişâhların hepsi buradan geçer. Ölümsüz ve hayy olan Allahüteâlânın takdiri erince toprağa izzet ve mevkî sahiplerinin tohum gibi düştüğünü görürsün. Allahüteâlânın yardımı ile bu eşsiz kardeşe fazîlet, irfan ve ilim asker olmuştu. Bu zamanda o, âhiret tarafına yöneldi, ona Hakk’ın rahmetinden lütuf dile. Vefât yolunu belirtmek için, bu günahlara batmış nişânî, Hakka yalvarıp, gâibden; Ey Allah’ım Sâlih’in kabrini Cennet eyle!” diye duâ edip târih söyledi.973
Eserleri ise şunlardır:
1) Belgrat Fetihnâmesi, 2) Rodos Fetihnâmesi, 3) Târih-iBudin, 4) Târih-i Sultan Süleymân, 5) Fîrûz Şâh Menâkıbı Tercümesi, 6) Târih-i Mısır, 7) Kitâb-ül-Muhtasar fî Ahvâl-il-Beşer, 8) Cevâmi-ul-Hikâyât ve Levâmi-ur- Rivâyât, 9) Leylâ ve MecnûnManzûmesi, 10) Dürer-i Nesâyıh, 11) Miftah Şerhi Hâşiyesi, 12) Mevâkıb Şerhi Hâşiyesi, 13) Vikâye Şerhi Hâşiyesi, 14- Islâh-ul-ÎzâhHâşiyesi, 15) Tagyîr-üt-Tenkîh adlı esere ta’likâtı. 16) Münşeât, 17- Dîvân.
Yorumlar kapalı.