OSMANLIDA MEKTEPLER

Mekteplerin hepsinin ilk dönemlerden itibaren özel bir binaya sahip olmadığı şüphesizdir; genellikle Hocalar mahallenin Mescidinde bir ders halkası kurarlardı. Ancak erken sayılabilecek bir devirde Camilerin yanında müstakil okulların yapıldığını söylemek mümkündür.
Çocuklar okulda okuma yazma öğrendikten ve Kur’an’ı hatmettikten sonra daha ileri seviye derslerine Mescidlerde devam ederlerdi. Okula giden çocuklar yanlarında yazı yazacakları bir levha götürürler ve bunu temizlemek için su dolu bir kaba daldırıp bir bezle silerlerdi. Bu su silinen yazılara hürmeten deniz, kuyu veya bir akarsuya ya da çiğnenmeyecek şekilde temiz bir çukura dökülürdü.
Mekteplerin eğitim tarihi açısından erken sayılacak bir dönemde çok ileri birtakım metotlar geliştirdiği görülmektedir. Meselâ günümüzdeki zekâ testi sonuçlarına göre eğitim verilmesi gibi öğrencilere zekâ ve kabiliyetlerine göre ders veriliyor, öğrenciyi henüz tahsil hayatının başında iken bıkkınlığa ve ümitsizliğe düşürmemeye gayret gösteriliyordu. Başarılı olan öğrencilere caddelerde resmigeçit yaptırılır ve üzerlerine badem vb. atılarak öğrenciler ödüllendirilirdi.
Kur’an’ı en az bir kez hatmeden çocuklar eğitimi tamamlayabiliyordu. Eğitimler genellikle medrese eğitimi görmüş cami imamı, müezzin veya Kur’an-ı Kerim ve Subha-ı Sibyan ve Tuhfe-i Vehbi gibi risaleleri okuyan yaşlı kadınlar tarafından verilirdi.
Kur’an sureleri, hadisler, Arapça dil bilgisi ve Türkçe dini bilgiler gibi eğitimlerin verildiği mekteplerde çocuklara; büyüklere saygı, sevgi ve dini ahlak gibi değerlerin de kazandırılması esas alınırdı.
Mektepleri genellikle Halifeler, Sultanlar, yüksek dereceli devlet memurları ve zenginler bina eder, öğrenim masrafları için vakıflar kurarlardı. Birçok yerde yetimlere mahsus özel mekteplerin yapıldığı görülmektedir.
Medreseler, dünya medeniyet tarihinde sistematik olarak eğitim öğretim verilen ilk eğitim kurumları olarak kabul ediliyor. Osmanlı’da cami ve mescitlerin yanında, dini bilgileri öğreten medreseler de tesis edilmiştir. Medreseler, camilerin çevresinde tesis edilen, öğrenciler için barınma alanları bulunan, hamam, kütüphane ve aşevi gibi bölümler içeren dönemin en önemli eğitim kurumlarıdır. Medrese eğitimi, “icazet” imtihanı ile sona erer ve eğitimini tamamlayanlara “mücaz” adı verilirdi. İmtihanları yapmak veya icazet vermek, “müciz” adı verilen Sahn müderrislerine ait bir haktı. Medrese öğrencilerinin aldığı diplomaya “icazetname” adı verilirdi.
Teoman Hakan Evlioğlu